Corona-crisis, economische crisis, klimaatcrisis, woningcrisis, stikstofcrisis, politieke crisis. Je zou er moedeloos van worden. En waar ga je beginnen? Bij degene die het hardst schreeuwt? Bij datgene waarvan je zelf de meeste last hebt? En welke crisis komt daarna aan de beurt? Hoe lang mag je erover doen? Allemaal vragen die je jezelf kan stellen. Van de antwoorden word je waarschijnlijk niet minder moedeloos. En is het niet zo dat het één met het ander samenhangt? Waarschijnlijk wel. We leven met z’n allen in een systeem dat samenleving heet. En met z’n allen hebben we invloed op die samenleving, hebben we zelf de crisis veroorzaakt. Mooi dat we het ook zelf willen en moeten oplossen. Gemakkelijk is het niet, getuige de politiek die er toch geregeld over struikelt; politieke crisis hebben we ook nog. Herman Tjeenk Willink had er zijn handen vol aan. Zijn opvolger is nu aan zet.
Taaie vraagstukken
Vanuit de systemische benadering helpt het om te werken met causale diagrammen, oftewel te kijken naar de onderlinge causaliteiten. Of dat het ei van Columbus is weet ik niet; dat de systematiek in het bedrijfsleven wordt toegepast weet ik wel. En dan met name bij taaie vraagstukken. “Als het gemakkelijk was, had je het al lang gedaan”, zeg ik wel eens. Als het antwoord dan is: “Ja, dat klopt”, dan is de voedingsbodem gelegd om te gaan werken met causale diagrammen.
Kenmerken causale diagrammen
De eerste stap is om de goede participanten aan een dergelijk proces te selecteren. Een goede facilitator helpt ook. Causale diagrammen hebben de volgende kenmerken:
- Allerlei pijlen tussen factoren die staan voor causale beïnvloeding; een web van samenhang tussen oorzaak en gevolg
- Het zijn vaak cirkels die de dynamiek in het systeem verklaren; oorzaken kunnen ook gevolgen zijn en andersom, en de cirkels maken complexe patronen verklaarbaar
- Een aantrekkelijke weergave maakt het tot een praatstuk waarop betrokkenen kunnen reflecteren en elkaar bevragen op de dynamiek waarin men is terechtgekomen
Technisch gezien kan elke facilitator het instrument doorlopen met het geselecteerde team. De waarde van een causaal diagram staat of valt met de participatie van de betrokkenen. Als de begeleiding goed gebeurt en participanten voldoende uitgedaagd worden in hun interactie met elkaar, wordt de kans het grootst dat de vinger op de zere plek wordt gelegd.
Wat nu?
Waar zit de hefboom? Aan welke knop moet ik draaien wil ik het gehele systeem in beweging krijgen zodanig dat de angel in het taaie vraagstuk wordt aangepakt? Als begeleider van zo’n proces weet je dat je stappen kan maken als de betrokkenen het eens zijn over de angel en als de vraag vervolgens gesteld wordt: “Maar hoe dan?” Wat daarop volgt zijn processtappen, actieplannen maken, mensen eigenaar maken van de plannen en kortcyclisch evalueren.
Ineens wordt het lente
Mooi is dan om te zien dat de moedeloosheid plaats maakt voor aanpakken. Mensen hebben het gevoel het heft in eigen handen te hebben, met iets goeds bezig te zijn; ze gaan zaken weer wat zonniger inzien. Een hoopvolle lente en doorstomen naar de zomer. Steen voor steen lossen de eigenaren deelproblemen op en zien dat de éne oplossing ook effect heeft op het andere deelprobleem. Soms drie stappen vooruit en twee stappen achteruit en dat is goed. Het was tenslotte ook een taai vraagstuk.
Tip aan Tjeenk
Gebruik van causale diagrammen stamt uit de jaren zeventig. Het startte met een technische verhandeling en de afgelopen decennia is de toegevoegde waarde ervan vergroot door er een interactief instrument van te maken, een praatstuk omtrent een taai vraagstuk. Mijn inschatting is dat Tjeenk er in de bloei van zijn loopbaan al diverse taaie vraagstukken mee heeft aangevlogen. Mijn tip aan hem en aan zijn opvolger is: geef het ook nu een kans en laat specialisten uit het bedrijfsleven meedenken en meepraten. Transparantie op een taai vraagstuk; het geeft de burger én de politiek moed.
- h.dekoning@feedbackconsulting.nl
- www.mmfoundation.nl/nieuws
- https://www.linkedin.com/in/heidi-de-koning-1705096/